„Czcij ojca swego i matkę swoją, aby długo trwały twoje dni w ziemi, którą Pan, Bóg twój, da tobie" (Ex 20,12).

I WSPÓLNOTA BLIŹNICH

V przykazanie otwiera drugą tablicę Dekalogu, ukazującą w polu widzenia wspólnotę bliźnich, do której kierują się wszystkie pozostałe przykazania. W ogólnym znaczeniu tę wspólnotę rozpoczyna małżeństwo (najmniejsza komórka społeczna), następnie rodzina (rodzice i dzieci), kościół, szkoła, zakład pracy, całe społeczeństwo.

II RODZICE I DZIECI

Rodzice przed Bogiem przyjmują na siebie wiele obowiązków, wychowanie dzieci (Ef 6,4; Przyp 22,6.15), zaspokajanie ich fizycznych, duchowych i intelektualnych potrzeb (2Kor 12,14; 1Tm 5,10.14. por. 1Tes 2,7), wykształcenie i przygotowanie do samodzielnego życia (por. 1Tm 3,4.12), a przede wszystkim doprowadzenie ich do poznania i społeczności z Panem Jezusem Chrystusem (Tt 1,6. por. 1Tes 2,11-12). Pismo Święte wiele mówi na temat odpowiedzialności rodziców: „Niechaj słowa te, które ja ci dziś nakazuję, będą w twoim sercu. Będziesz je wpajał w twoich synów i będziesz o nich mówił, przebywając w swoim domu, idąc drogą, kładąc się i wstając" (Deut 6,6-7). „Wychowuj chłopca odpowiednio do drogi, którą ma iść, a nie zejdzie z niej nawet w starości." (Przyp 22,6). „Głupota tkwi w sercu młodzieńca, lecz rózga karności wypędza ją stamtąd" (Przyp 22,15). „A wy, ojcowie, nie pobudzajcie do gniewu dzieci swoich, lecz napominajcie i wychowujcie je w karności, dla Pana" (Ef 6,4).

III DZIECI A RODZICE

W V przykazaniu Prawodawca przypomina wielką ponadczasową prawdę, że żadne pokolenie nie może się obejść bez innych pokoleń. Z racji swego pochodzenia wszyscy jesteśmy związani z poprzednimi generacjami, zwłaszcza zaś z ostatnią, rodzicielską, jej bowiem zawdzięczamy nasze życie; i równocześnie niesiemy odpowiedzialność za pokolenia przyszłe, a w szczególności pierwsze, pokolenie naszych dzieci, które w beztroski i zarazem bezradny sposób oczekuje od nas pomocy do startu życiowego, do pokonywania niezliczonych trudności życiowych, a co mądrzejsze dzieci korzystają z obfitych doświadczeń przeżytych lat swoich rodziców (Przyp 1,8).
To współżycie pokoleń: obecnego i przeszłego Słowo Boże nie reguluje demagogicznym „słuchać", ale „czcić", nawet wtedy, gdy młodsze pokolenie przyjmie główną odpowiedzialność za życie i postępowanie. Słyszałem swego czasu bardzo mądrą sentencję na ten temat: „Połowę życia uczymy się rozumieć starszych, a drugą połowę - rozumieć młodszych".
Przez nakaz piątego przykazania Bóg dał do zrozumienia Izraelitom, że długość życia (Ex 20,12) i posiadanie ziemi obiecanej (Deut 5,16) zależą od harmonijnej zgody pomiędzy pokoleniami „doświadczonymi" (starszymi) a „eksperymentującymi" (młodszymi).
Pismo Święte w wyraźny sposób reguluje stosunek dzieci do rodziców. Dzieci bowiem tak wiele zawdzięczają swoim rodzicom, zrozumiałą więc jest rzeczą, że mają wobec swoich rodziców wielki dług wdzięczności. „... niech się one najpierw nauczą żyć pobożnie w swoim domu i oddawać rodzicom, co im się należy; to bowiem podoba się Bogu" (1Tm 5,4b).

IV OBOWIĄZKI DZIECI WOBEC RODZICÓW

Stosunek dzieci wobec rodziców można streścić za pomocą trzech głównych obowiązków: czci, miłości i posłuszeństwa.

1. OBOWIĄZEK CZCI (Lev 19,3)
W pierwszym przykazaniu drugiej tablicy Bóg nakazał Izraelitom czcić swoich rodziców: „Czcij ojca swego i matkę swoją..." (Ex 20,12). „Czcij ojca twego i matkę twoją, jak ci rozkazał Pan, Bóg twój" (Deut 5,16). „Niechaj każdy czci swoją matkę i swego ojca" (Lev 19,3). Przypomniał również o tym Pan Jezus Chrystus w Nowym Testamencie: „Wszak Bóg powiedział: czcij ojca i matkę" (Mt 15,4; 19,19; Mk 7,10; 10,19; Łk 18,20. por. Ef 6,1).
W języku hebrajskim czcić rodziców (kabbed) oznaczało uznawać ich znaczenie i autorytet, traktować poważnie i z właściwą rangą. „Syn czci (kabbed) ojca, a sługa swojego pana" (Ml 1,6).
Co to znaczy czcić rodziców? Bazując na użyciu czasownika „czcić" w Starym Testamencie możemy powiedzieć, że „czcić" rodziców oznacza:
• Cenić ich wysoko (Przyp.4,8)
• Troszczyć się o nich i okazywać im miłość (Ps 91,16)
• Okazywać im respekt, szacunek i uległość (Lev 19,3).

A. Autorytet
Najwyższym autorytetem jest Bóg, ale Bóg część swojego autorytetu przekazał rodzicom. Dlatego też dzieci zobowiązane są cenić rodziców. Żąda tego wyraźny nakaz: „czcij ojca i matkę twoją". Może też dlatego Dekalog podaje nakaz czci rodziców zaraz po przykazaniach, które odnoszą się wprost do Boga .

B. Szacunek
Z obowiązku czci wypływa szacunek i poważanie dla rodziców. W liście do Hebrajczyków czytamy: „szanowaliśmy naszych ojców według ciała, chociaż nas karali" (Hbr 12,9). Bóg w piątym przykazaniu nie powiedział: „czcij dobrego ojca, szanuj troskliwą matkę", ale ogólnie: „czcij ojca twego i matkę twoją".
Biskup Toth wyraził się w sposób następujący: „Człowiek wyrasta ze swoich dziecięcych pantofelków, z ulubionych zabawek, podręczników szkolnych, z ramek życia rodzinnego - ale nie wolno mu nigdy wyrosnąć z atmosfery szacunku dla rodziców".

C. Obietnica
Do czci, szacunku i poważania rodziców zachęca nas jedyna w Dekalogu obietnica związana wyłącznie z piątym przykazaniem: „... aby długo trwały twoje dni w ziemi, którą Pan, Bóg twój da tobie" (Ex 20,12) aby długo trwały twoje dni i aby ci się dobrze działo w ziemi, którą Pan, twój Bóg, ci daje" (Deut 5,16. por. Ef 6,3).

2. OBOWIĄZEK MIŁOŚCI (1Tm 5,4b)
Rodzicom nie trzeba nakazywać, aby miłowali swoje dzieci, ponieważ jest to wrodzone uczucie rodzicielskie, tak też przez miłość łączy dzieci naturalna więź z rodzicami. Na czym polega miłość do rodziców?

A. Wdzięczność
Podczas gdy miłość rodziców do własnych dzieci wiąże się z tym, że są one owocem miłości rodziców do siebie oraz stanowią one niejako przedłużenie ich życia jak też odbicie ich charakteru oraz fizycznego podobieństwa - tak u dzieci miłość do rodziców ma oparcie we wdzięczności. Im więcej dobrodziejstw rodzice świadczą dzieciom, tym większy mają dzieci dług wdzięczności. Ambroży, biskup Mediolanu, autor pieśni „Boże wielki, pełnyś chwał...", przypominał każdemu dziecku: „ileż wycierpiała twoja matka dla ciebie, ileż nocy spędziła dla ciebie bezsennie; ileż razy musiała dla ciebie zrezygnować z posiłku; ileż wycierpiała trwogi, gdy byłeś w niebezpieczeństwie. A ile mozołu i trudu kosztowało to twojego ojca, by dostarczyć ci pożywienia i odzieży. Wobec tego, że rodzice tyle dobrego uczynili dla ciebie i tyle wycierpieli, jakże mógłbyś okazać się dla nich niewdzięcznym?"

B. Słowa poparte czynami
Miłość do rodziców musi się w czymś uzewnętrzniać (Przyp 23,15-16.24-25, 27,11; 29,3). Miłość nie polega tylko na samych słowach, dziecko bowiem spodziewając się otrzymać coś dobrego lub w obawie przed karą, potrafi zdobyć się na wiele pięknych słów. Kochać rodziców znaczy poważać ich, dbać o ich dobre imię, pomagać im w prowadzeniu domu i troszczyć się o nich w chorobie i starości. Nie powinno być takiej sytuacji, że dzieci wprawdzie zapewniają rodziców o swojej miłości, jednak często zamiast okazywania troski i serdeczności sprawiają im smutek (Przyp 10,1; 15,20; 17,25; 29,3.15).

C. Przykładne postępowanie
Dzieci miłujące rodziców starają się nie zasmucać ich i pomagać im. Jest to ważne w naszych czasach, kiedy rodzice są tak bardzo zapracowani. Taka pomoc należna rodzicom staje się konieczna, gdy zaczynają im dokuczać symptomy starości: słabość, choroby, zanik pamięci, niezdolność do pracy, słaby wzrok i przytępiony słuch. Rodzice zwłaszcza w starszym wieku mogą potrzebować finansowego wsparcia. Pan Jezus powiedział, że wspieranie rodziców należy do piątego przykazania (Mt 15,4-6. por. 1Tm 5,4). Nie można pomocy rodzicom stosować zamiennie z chrześcijańską ofiarnością.
Dzieci powinny pamiętać o swoich rodzicach w ich szczególnych dniach jak: urodziny, rocznice itp. Wyrazem miłości do rodziców jest regularna modlitwa o nich.

3. OBOWIĄZEK POSŁUSZEŃSTWA (Ef 6,1; Kol 3,20).
Z obowiązku czci i miłości wobec rodziców wypływa obowiązek posłuszeństwa.

A. Nakaz Pisma Świętego
Słowo Boże Starego i Nowego Testamentu wyraźnie zaleca posłuszeństwo rodzicom: „Synu mój, słuchaj pouczenia swojego ojca i nie odrzucaj nauki swojej matki" (Przyp 1,8). „Zachowaj, synu mój, przykazanie swego ojca i nie odrzucaj nauki swojej matki. Utrwal je na zawsze w swoim sercu, owiń nim swoją szyję. Gdy pójdziesz, będzie ci towarzyszyć, strzec cię będzie w czasie twojego snu, a gdy się obudzisz, rozmawiać z tobą będzie" (Przyp 6,20-22). „Synu mój! Strzeż moich słów i zachowuj moje przykazania u siebie! Strzeż moich przykazań, a będziesz żył, strzeż mojego wskazania jak swej źrenicy! Przywiąż je do swoich palców i wypisz je na tablicy swojego serca!" (Przyp 7,1-3). „Słuchaj swojego ojca, bo on cię zrodził, i nie gardź swoją matką dlatego, że jest staruszką" (Przyp 23,22). Apostoł Paweł napomina: „Synowie, bądźcie posłuszni rodzicom we wszystkim, bo to się podoba Panu" (Kol 3,20). „Dzieci, bądźcie posłuszne rodzicom waszym w Panu, bo to jest rzecz słuszna" (Ef 6,1).

B. Przykład Pana Jezusa
Najdoskonalszym wzorem posłuszeństwa dziecka wobec rodziców jest sam Pan Jezus Chrystus. Będąc Synem Bożym wzrastał w pokorze i posłuszeństwie wobec ziemskich rodziców: „... i był im posłuszny"(Łk 2,51).

C. Granice posłuszeństwa
Istnieje jeden wyjątek, kiedy dziecko nie jest zobowiązane do absolutnego posłuszeństwa wobec rodziców, mianowicie w przypadku niewłaściwego ich postępowania: zakaz czytania Pisma Świętego, zakaz uczęszczania na nabożeństwa, namawianie do grzechu, molestowanie itp. W takich przypadkach powinna być zastosowana apostolska zasada: „Trzeba więcej słuchać Boga niż ludzi" (Dz 5,29).

D. Powracająca fala
Korneliusz a Lapide powiedział: „Doświadczenie uczy, że ci, którzy nie słuchają swoich rodziców, mają również później nieposłuszne dzieci". Zupełnie słusznie; ponieważ dzieci codziennie obserwują, jak ich rodzice lekceważą swoich własnych rodziców i naturalną reakcją będzie naśladowanie ich postępowania. Życie wykazuje, że dobre dzieci mają zwykle też pogodną i spokojną starość. Ich dobry przykład czci i miłości okazywanej rodzicom sprawia, że kiedyś tej samej czci doznają od swoich własnych dzieci i odwrotnie. Sprawa się ma podobnie jak z bumerangiem: nie oczekuj poszanowania od swoich dzieci, jeśli sam nie szanowałeś swoich rodziców. Słyszałem kiedyś historię, która wywarła na mnie ogromne wrażenie: pewne małżeństwo wzięło do siebie ojca staruszka. Był już bardzo niedołężny i w czasie spożywania posiłków z powodu trzęsących się rąk zwykle rozlewał zupę na stole. Posadzono go więc osobno przy stoliku. Ale tam przytrafiło mu się rozbić talerz. Kupiono mu więc miskę drewnianą, z której odtąd stale jadał. W niedługim czasie ich syn wziął kawałek drewna i zaczął w nim dłubać i drążyć. Na pytanie rodziców, po co to robi i zaśmieca dom, odpowiedział: „Robię miskę dla was, na starość, abyście mieli z czego jeść!". Przeżyli smutną lekcję i odtąd już ojciec miał swoje miejsce przy rodzinnym stole. Słyszałem także kiedyś inną historię: w pewnym domu mieszkała rodzina z sędziwymi rodzicami. Któregoś dnia ojciec z synem pokłócili się, nastąpiła ostra wymiana zdań. Doszło nawet do rękoczynu. Syn chwycił starego ojca w swoje mocne ręce i z piętra ciągnął go na dół. Nogi zaś starca uderzały głucho o schody. W połowie schodów, na półpiętrze starzec zdyszanym głosem zawołał nie ciągnij mnie dalej, bo ja mojego ojca tylko do tego miejsca dowlokłem!
Głęboką prawdę zawiera znana staropolska maksyma: „Jako ty rodzice swoje, tak cię uczczą dziatki twoje!"

IV PRZYKŁADY PISMA ŚWIĘTEGO

1. DOBRE PRZYKŁADY
• Pan Jezus Chrystus
Najlepszym i najdoskonalszym przykładem czci, miłości i posłuszeństwa wobec rodziców był oczywiście Pan Jezus Chrystus. Był wprawdzie Bogiem, ale jako człowiek był całkowicie posłuszny swoim rodzicom (Łk 2,51), pokornie wykonywał swoją pracę jako cieśla w Nazarecie (Mt 13,55-56; Mk 6,1-3), a pod koniec swego życia pamiętał o swojej matce (J 19,26-27).
• Rachela
Rachela z szacunkiem zwracała się do swego ojca nazywając go „panie mój" (Gen 31,35).
• Jonatan
Aczkolwiek król Saul był opętany przez złego ducha i rzucił oszczepem w kierunku swego syna Jonatana, to jednak Jonatan zawsze odnosił się do niego z szacunkiem (1Sm 20,33).
• Józef
Józef w Egipcie mając wysoką pozycję nie wstydził się własnego ojca - starca, i przedstawił go faraonowi. Pomimo swego stanowiska nie wstydził się wyznać przed królem, że jego ojciec i bracia byli pasterzami (Gen 46,31-32), chociaż „dla Egipcjan obrzydliwością byli wszyscy pasterze bydła" (Gen 46,34).
• Salomon
Kiedy Salomon zasiadł na tronie nie wstydził się uczcić publicznie swojej matki, Batszeby: „... wyszedł na jej spotkanie i oddał jej pokłon, a potem zasiadł na tronie swoim, potem kazał postawić krzesło matce królewskiej i usiadła po jego prawicy..." (1Krl 2,19).

2. ZŁE PRZYKŁADY
•Cham
Drugi syn Noego, za wyśmiewanie się z ojca został wyklęty (Gen 9,25). W rezultacie tego przekleństwa narody chamickie nie władały światem (Gen 9,25-27. por. Ez 29,15).
•Absalom
Za bunt przeciwko własnemu ojcu, uciekając z pola bitwy zawiesił się na własnych włosach i zginął z rąk żołnierzy Dawida (2Sm 15-18r.; Ps 3; 30; 71. por. Ps 41,10).
• Córki Lota
Za niegodziwy czyn (Gen 19,30-38) przyniosły swemu ojcu złą sławę, a na siebie i swoich potomków ściągnęły wieczne przekleństwo (Deut 23,3-4).
»Ruben.
Pierwszy syn Jakuba za hańbiący czyn utracił pierworodztwo (Gen 35,22; 49,3-4. por.Lev 18,8; 20,1; Deut 23,1; 27,20).

3. NIEPOSŁUSZEŃSTWO ZNAKIEM CZASÓW OSTATECZNYCH
Słowo Boże mówi, że „w czasach ostatecznych dzieci będą rodzicom nieposłuszne" (2Tm 3,2; Mt 10,21), w katalogu przestępców również występują „rodzicom nieposłuszni" (Rz 1,30) i idą w tłumie zdążającym do wiecznego zatracenia (Rzym.1,32). Jest to powtórzenie starotestamentowego wyroku, że „dzieci krnąbrne i nieposłuszne kamienowano" (Deut 21,18-21. por. Ex 21,15).

4. NEGATYWNE SYGNAŁY
Zdziwieniem napełnia nas myśl, że dzieciom trzeba przypominać o obowiązku czci dla swoich rodziców (Mt 15,4; 19,19). W związku z tym warto zasygnalizować kilka problemów.
• Poufałość
Bardzo często spotykamy sytuacje, że już małe dzieci w poufały sposób zachowują się wobec swoich rodziców, pozwalają sobie na niegrzeczne słowa
pod ich adresem, traktując ich lekceważąco i nawet gorzej niż swoich kolegów, czy rodzeństwo. Kłócą się z nimi, dochodzą swoich racji, w późniejszym zaś okresie obrzucają ich nawet obelgami.
• Poczucie wyższości
Gdy dziecko wyrasta, staje się tak duże i silne jak ojciec i matka. Kiedy zaś z wiekiem rodzice niedołężnieją, uwydatniają się bardziej ich słabości i przywary, wtedy w sercu dzieci może zrodzić się poczucie wyższości nad nimi. Ponadto, gdy dzieci uniezależnią się, dorobią się majątku, wyższego stanowiska, przewyższają ich wykształceniem i wiedzą - wtedy często tracą kontakt z rodzicami „nie mając z nimi wspólnego języka".
• Wstydzenie się
Zdarzają się również przypadki, że dzieci wstydzą się własnych rodziców z powodu ich pochodzenia, prostego sposobu życia, braku wykształcenia, skromnego stylu wyrażania, niemodnego ubioru itp.
• Poniżające traktowanie
Istnieją przypadki, że rodzicom skąpi się wszystkiego i wypomina każdą wyświadczoną przysługę. Czasem matka staruszka traktowana jest jak służąca we własnym domu, a nawet gorzej - bo spełniać musi wszystkie domowe zajęcia bez żadnego wynagrodzenia, oprócz łyżki strawy. Żałuje się rodzicom na ubranie, o zrobieniu im przyjemności nie ma nawet mowy.
• Poniewieranie i lekceważenie
Najgorzej przedstawia się sytuacja z dziećmi wyrodnymi, które nie tylko wstydzą się rodziców, ale brutalnie się z nimi obchodzą, na każdym kroku okazują im, że już są niepotrzebni, że im zawadzają, że zajmują zbytecznie mieszkanie. Jeżeli łzy uciśnionych i wdów docierają do Boga we dnie i w nocy (Łk 18,1-8), jak ciężkie muszą być łzy sponiewieranej matki! (Przyp 15,20; 23,22; 30,11; Ez 22,7; Mi 7,6).

5. WYROKI SŁOWA BOŻEGO
Słowo Boże kieruje surowe i ostre słowa pod adresem tych, którzy w zły sposób traktują swoich rodziców, lekceważą ich, poniewierają lub podnoszą na nich rękę:
• „Kto uderzy ojca swego albo matkę swoją, poniesie śmierć" (Ex 21,15).
• „Kto złorzeczy ojcu swemu albo matce swojej, poniesie śmierć" (Ex 21,17).
• „Ktokolwiek złorzeczy swemu ojcu i swojej matce, poniesie śmierć. Złorzeczył swojemu ojcu i swojej matce, przeto krew jego spadnie na niego" (Lev 20,9).
• „Przeklęty, kto zlekceważył swego ojca i matkę" (Deut 27,16).
• „Kto z ojcem źle się obchodzi i wypędza matkę, ten jest bezwstydnym i zepsutym synem" (Przyp 19,26).
• „Kto przeklina swego ojca i swoją matkę, tego lampa w ciemnej nocy zagaśnie" (Przyp 20,20).
• „Słuchaj swojego ojca, bo on cię zrodził, i nie gardź swoją matką, dlatego, że jest staruszką" (Przyp 23,22).
• „Kto ograbia ojca lub matkę i mówi: to nie jest grzech, jest wspólnikiem łotra" (Przyp 28,24).
• „Oko, które szydzi z ojca i gardzi sędziwą matką, wydziobią kruki nad rzeką lub zjedzą orlęta" (Przyp 30,17)
• „Jest ród, który złorzeczy ojcu i nie błogosławi matce" (Przyp 30,11).

V RODZICE I DOROSŁE DZIECI

Rodzice przyzwyczajeni do rozkazywania swoim dzieciom, bardzo często nie umieją na czas dyskretnie, dobrowolnie i umiejętnie usunąć się na dalszy plan i nie mieszać się do małżeństwa ich dzieci. Taki stan przynosi wiele boleści, trudności, kłopotów, a nawet... rozwodów (Kol 3,21). Pozostaje im przecież ciągle wdzięczna rola pomagania zapracowanym dzieciom, służenia dobrym przykładem oraz pamiętania w modlitwie o swoich dzieciach i wnukach. Dziadkowie bowiem widzą we wnukach jakby wtórne swoje rodzicielstwo, stąd przysłowiowa wręcz, serdeczna więź jaka zazwyczaj wiąże dziadków z wnukami.
„Niech ci błogosławi Pan z Syjonu, abyś oglądał szczęście Jeruzalem po wszystkie dni życia twego! I abyś oglądał dzieci synów twoich!" (PS 128,5-6).
„Koroną starców są synowie synów, a chlubą dzieci są ich ojcowie" (Przyp 17,6).

VI SZACUNEK WOBEC STARSZYCH

Szacunek należy się nie tylko rodzicom, ale także ludziom starszym: „Przed siwą głową wstaniesz i będziesz szanował osobę starca; tak okażesz swoją bojaźń Bożą; Jam jest Pan" (Lev 19,32; 1Tm 5,1-3). Szczególny jednak szacunek należy się Starszym w Zborze z racji ich odpowiedzialnej służby (1Tes 5,12-13; 1Kor 16,18; Flp 2,29; 1Tm 3,15; 5,17; Hbr 13,7.17).

„Podobnie, młodsi, bądźcie ulegli starszym; wszyscy zaś przyobleczcie się w szatę pokory względem siebie, gdyż Bóg pysznym się sprzeciwia, a pokornym łaskę daje" (1P 5,5).

Za zgodą wydawnictwa "Łaska i Pokój"